د (انگلیسی: Iodine) از عنصرهای شیمیایی جدول تناوبی است. نشانه کوتاه آن I و عدد اتمی آن ۵۳ است.
خواص فیزیکی عنصر ید
- عدد اتمی: ۵۳
- جرم اتمی: ۱۲۶٫۹۰۴۴۷
- نقطه ذوب : C° ۱۱۳٫۵
- نقطه جوش : C° ۱۸۵٫۴
- شعاع اتمی : Å ۱٫۳۲
- ظرفیت: ۱٬۵٬۷
- رنگ: بنفش-خاکستری تیره شفاف
- حالت استاندارد: جامد
- نام گروه: ۱۷
ویژگی‌های شیمیایی
واکنش‌پذیری ید از دیگر هالوژن‌ها کمتر و الکترون‌دهنده‌ترین هالوژن نا فلز است. ید کمیاب ترین هالوژن غیر رادیو اکتیو در طبیعت است و کلر فراوان ترین و ارزان ترین هالوژن.عمدتاً هالوژن ها به خاطر انحلال پذیری بسیار زیاد در آب ، در آب دریا بیشتر از خشکی یافت می شوند.
ید عنصر جامد درخشانی به رنگ آبی مایل به سیاه است. که در دمای استاندارد به بخاری بنفش رنگ و بد بو و بسیار سمی تبدیل می‌شود. کار کردن با عنصر یُد بدون محافظت خطرناک است.ید به راحتی در کلروفرم، کربن تتراکلرید یا کربن دی‌سولفید حل شده و محلول‌های ارغوانیرنگی بوجود می‌آورد. ید به مقدار کمی در آب قابل حل است. حل شدن ید در حلال های غیر قطبی مثل CS2 و CCl4 محلول را به رنگ بنفش و حلال های قطبی مثل آب و الکل آن را به رنگ قهوه ای در می آورد.یُد آزاد در ترکیب با محلول نشاسته به رنگ آبی سیر در می‌آید.
ید علاقه زیادی به ایجاد زنجیرهایی با خود دارد و از این خاصیت در ترکیبات آلی که حاوی ید هستند به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود.
کشف
ید (بر گرفته از واژه یونانی iodes به معنی بنفش) در سال ۱۸۱۱ توسط Barnard Courtoisاز نوعی سنگ رسوبی کشف شد.
جداسازی
ید بسیار خالص را می‌توان از واکنش پتاسیم یدید با مس(II) سولفات تهیه کرد. البته روش‌های دیگری نیز برای جداسازی این عنصر وجود دارند.
ایزوتوپ‌ها
برای ید ۳۰ ایزوتوپ وجود دارد که تنها یکی از آن‌ها ید-۱۳۷ پایدار است. با این همه ایزوتوپ‌های رادیواکتیو ید کاربردهای وسیعی دارند. ایزوتوپ پرتوزای دست‌ساز ید-۱۳۱ (ساطع‌کننده پرتوی بتا) که دارای نیمه‌عمر ۸ روز است برای درمان سرطان و دیگر بیماری‌های غده تیروئید استفاده می‌شود.
ید-۱۲۹ با نیمه عمر ۱۷ میلیون سال محصولی از پراش زنون-۱۲۹ در جو زمین یا واپاشی اورانیم-۲۳۸ است. چون اورانیم-۲۳۸ در هنگام فعالیت‌های مربوط به انرژی هسته‌ای تولید می‌شود، وجود آن (به نسبت ید-۱۲۹) می‌تواند فعالیت‌های در حال انجام در هر مکان را مشخص کند. به همین علت از ید-۱۲۹ در مطالعات آب باران بعد از فاجعه چرنوبیل استفاده شد. همچنین به عنوان ردیاب آب‌های زیرزمینی و نشان‌دهنده پراکندگی فضولات در محیط زیست استفاده می‌شود. سایر کاربردها ممکن است بوسیله تولید ید-۱۲۹ در پوسته زمین از طریق تعدادی مکانیسم فروپاشی مختل شود.