تالیم (Thallium) از عنصرهای شیمیایی جدول تناوبی است. نشانهٔ کوتاه آن Tl و عدد اتمی آن ۸۱ است. این فلز ضعیف نرم خاکستری رنگ چکش خوار بشکل قلع است ولی در مجاورت هوا رنگ خود را از دست می‌دهد. تالیوم بسیارسمی بوده و در ساخت مرگ موش و حشره کشها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی نظر به آنکه موجب سرطان نیز می‌گردد، (اگرچه ایی پی آی آن را به عنوان ماده سرطان زا طبقه‌بندی نکرده‌است) این موارد استفاده در بسیاری از کشورها ممنوع اعلام شده‌است. کاربرد دیگر این ماده در حسگرهای مادون قرمز است. از این ماده حتی در موارد جنایت نیز استفاده می‌کنند و حتی نام «پودر وراثت» را در کنار آرسنیک بخود اختصاص داده‌است.
خصوصیات بارز
این فلز بسیار نرم و چکش خور است و براحتی با چاقو بریده می‌شود. تالیوم یک درخشندگی فلزی دارد. اما بمحض قرار گرفتن در مجاورت هوا برای اولین بار، بلافاصله کدر شده و رنگی آبی-خاکستری بخود می‌گیرد که شبیه به رنگ سرب است. (این فلز را با قرار دادن در روغن از این فرایند حفظ می‌نمایند). در صورت باقی ماندن تالیوم در هوای آزاد، یک لایه ضخیم اکسید روی آن را می‌پوشاند. در صورت وجود آب،هیدرواکسید تالیوم شکل خواهد گرفت.
موارد استفاده
در گذشته، سولفات بدون بو و بدون مزه تالیوم را بطور گسترده در ساخت مرگ موش و کشنده‌های مورچه بکار می‌بردند. این موارد استعمال در حال حاضر در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر به دلیل نگرانی‌های ایمنی ممنوع اعلام گردیده‌است. موارد دیگر استفاده:
- سولفات تالیوم هدایت الکتریسیته در صورت قرار گرفتن در معرض نور مادون قرمز تغییر خاصیت می‌دهد. بر این اساس، این ترکیب برای استفاده در فتوسلها مناسب می‌گردد.
- کریستالهای بروماید-یون آید تالیوم را برای ساخت مواد اپتیکی مادون قرمز، بکار می‌برند.
- اکسید تالیوم را در تولید شیشه هائی که خاصیت بالای شاخص انکساری دارند، بکار می‌برند.
- استفاده در مواد نیمه هادی رکتیفایرهای سلنیم.
- در تجهیزات تشخیص انتشار گاما
- مایعات بسیار غلیظ مورد استفاده در روش جداسازی مواد معدنی از طریق ته‌نشین شدن
- مورد استفاده در درمان قارچ‌های پوستی و دیگر موارد حساسیت پوست. بهر حال در این استعمال، میزان ماده محدود و در حد بین سمی بودن و قابلیت درمان داشتن می‌باشد.
- تالیوم – ۲۰۱ رادیو اکتیو برای مقاصد تشخیصی در داروهای هسته‌ای خصوصاً تست استرس برای لایه بندی ریسک در بیماران دارایبیماری تصلب شرایین (سی ای دی) بکار می‌رود.
- تالیوم در ترکیب با سولفور یا سلنیم و آرسینیک برای ساخت شیشه‌های تراکم بالا بکار می‌رود که دارای نقطه ذوب در حدود ۱۲۵ تا ۱۵۰ درجه سانتیگراد هستند. این شیشه‌ها دارای خواص دمایی محل زندگی بوده و شبیه شیشه‌های معمولی هستند ولی دارای عمر بیشتر، عدم حل در آب و خاصیت یکتای نمای انکساری هستند.
- ملغمه تالیوم در ساخت دماسنج‌های مخصوص دمای پایین کاربرد دارد، زیرا این فلز در دمای منفی ۵۸ درجه سانتیگراد یخ می‌زند (جیوه خالص در دمای منفی ۳۸ درجه سانتیگراد یخ می‌زند).
در کل تحقیقاتی در خصوص تالیوم در جریان است که بتوان یک ماده هدایت فوق‌العاده جریان را برای استفاده در لوازمی مانند رزونانس مغناطیسی تصویر برداری، ذخیره‌سازی انرژی مغناطیسی، پیش رانش مغناطیسی و تولید نیروی برق و انتقال آن، تولید نمایند.
تاریخچه
تالیوم (یونانی) (θαλλός، «تالوس»، به معنای «جوانه یا شاخه کوچک سبز») در سال ۱۸۶۱ توسط سر ویلیام کروکز در انگلستان در حالیکه او در زمینه ساخت لوازم تعیین بینائی سنجی برای تلوریوم بروی پس مانده‌های کارخانه اسید سولفوریک کار می‌کرد، کشف شد. این نام از انوار متصاعد طیف روشنی سز رنگ تالیوم گرفته شده‌است. در سال ۱۸۶۲ کروکز و کلود – آگوست لامی این فلز را بطور مستقل برای همدیگر عایق می‌نمودند.
پیدایش
اگرچه این فلز به میزان منطقی در بداخم زمین و با تراکم تخمینی حدود ۷/۰ میلی‌گرم / کیلوگرم وجود دارد، این فلز اکثراً در ترکیبات مواد معدنی پتاسیم در خاک رس، خاک و سنگ‌های گرانیت موجود است؛ و در واقع، این فرم‌ها معمولاً مقادیر تجاری را ارائه نمی‌دهند. منبع تجاری اصلی تالیوم از مقادیر موجود در فلزات مس، سرب، روی و دیگر کانه‌های سولفاید می‌باشد.
تالیوم در مواد معدنی کروک سایت تی ۱ سی موجود است ۷ اس ایی ۴ ، هاتینسونایت تی ۱پی بی ای اس ۵ اس ۹ ، و لوراندیت تی ۱ ای اس اس ۲ . این فلز همچنین در سولفیدهای آهن یافت شده و به عنوان یک محصول جانبی تولید اسید سولفوریک در زمانی‌که کانه‌های سولفید آهن را سرخ می‌کنند، بدست می‌آید. راه دیگر بدست آوردن این فلز از ذوب کانه‌های غنی شده سرب و روی است. دانه‌های منگنزکه در کف اقیانوس‌ها وجود دارند نیز حاوی تالیوم هستند ولیکن استخراج دانه‌ها بسیار هزینه بر بوده و به صورت بالقوه مخرب محیط زیست هستند. در کل چندین کانه دیگر حاوی تالیوم هستند که درجه غنای آنان از ۱۶٪ تا ۶۰٪ بوده و در ترکیبات سولفاید یا سلناید با آنتیموان،آرسنیک، مس، سرب و نقره یافت می‌شود ولی به ندرت به عنوان منابع تجاری این فلز محسوب می‌گردند. “”همچنین ببینید طبقه‌بندی: کانه‌های تالیوم.””
ایزوتوپ‌ها
تالیوم ۲۵ نوع ایزوتوپ دارد که میزان حجم اتمی آنان از ۱۸۴ تا ۲۱۰ می‌باشد. ۲۰۳ تی ۱ و ۲۰۵ تی۱ تنها ایزوتوپ ثابت می‌باشد و ۲۰۴ تی ۱ ثابت‌ترین رادیو ایزوتوپ با نیم – عمر ۷۸/۳ سال می‌باشد.